Menşe Belgesi Nedir? & Nasıl Alınır?

Menşe belgesi, menşe şahadetnamesi olarak da biliniyor. Menşe belgesi; bir ürünün, nerede yetiştirildiğini veya üretildiğini belirtiyor. Menşe kelimesi bir eşyanın ekonomik maliyetini ifade etmek için kullanılıyor. Menşe kavramı ise bir malın sahip olduğu ekonomik değerin, hangi ülkeye ait olduğunu ifade etmek için kullanılıyor. Örneğin; Türk menşeli ürünler arasında, Türkiye topraklarından çıkarılan mineral ürünler bulunuyor. Bir ürünün menşeli ürünler arasına girebilmesi için sahip olması gereken özellikler yetkili birimlerce belirleniyor. Gümrük Kanunu’na göre Türk menşeli ürünlere verilebilecek örnekler aşağıdadır;

• Türkiye’de çıkarılan madenler,
• Türkiye’de hasat edilen bitkiler, 
• Türkiye’de doğan ve Türkiye sınırlarında yetiştirilen hayvanlar,
• Türkiye deniz ve göllerinde tutulan balık ve diğer avcılık ürünleri,

Türkiye menşeli ürünlere daha pek çok örnek verilebiliyor. Bir ürünün menşe belgesine sahip olabilmesi için, o ürünün bahsi geçen ülke içerisinde ve başka bir ülkenin girdisi olmadan üretilmesi zorunlu koşuluyor. Örneğin, Türkiye’de üretilen bir ürünün üretiminde, başka bir ülkenin girdileri kullanılıyorsa ya da sözü geçen ürün farklı bir ülkeden ihraç edilerek, bir diğer ülkede üretiliyor ise, ürünün menşei kazanıp kazanmadığı yetkili mercilerce araştırılarak belirleniyor. 

Menşe İspat Belgesi Nedir?

15 Haziran 1997 yılında, İstanbul Deklarasyonu kuruldu. İstanbul Deklarasyonu ile de Gelişen Sekiz Ülke Örgütü bir araya getirildi. Gelişen Sekiz Ülke Örgütü içerisinde yer alan ülkeler arasında; Mısır, Bangladeş, Endonezya, İran, Nijerya, Malezya, Türkiye ve Pakistan bulunuyor. 

Gelişen Sekiz Ülke Örgütü arasında, ‘’Tercihli Ticaret Anlaşması Çerçevesindeki Ticarette Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik’’ Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanmış olup, resmi gazetede yayınlanmıştır. Yönetmelik gereğince, bahsi geçen anlaşmayı onaylayan ülkeler arasında, tercihli ticaret kapsamında yapılacak iş birliklerinde “Menşe ispat belgesi” kullanımı zorunlu hale getirildi. 

Kısaca menşe ispat belgesi için, Gelişen Sekiz Ülke Örgütü’ne dahil olan ülkelere yönelik ihracatta kullanılan belge denilebilir. Menşe ispat belgesi, resmi temsilci tarafından, bahsi geçen belgenin arkasında yer alan kurallara uygun olacak şekilde elektronik ortamda dolduruluyor. Bu belgenin doldurulması, ihracatçı tarafından da gerçekleştirilebiliyor. Menşe ispat belgesi alınabilmesi için henüz doldurulmamış boş belge, İhracatçı Birliği’nden satın alım yapan ülke, belgenin onaylanabilmesi adına, sistem üzerinden o birliğe yönlendiriliyor. Gönderilen belge, yetkili personel tarafından büyük bir titizlikle kontrol ediliyor. Onaylanması durumunda belge, gerekli vize işleminin sürdürülebilmesi için, gümrük idaresine teslim ediliyor. 

Menşe ispat belgesi incelendiğinde, İran ve Malezya için ayrı ispat belgelerinin mevcut olduğu görülüyor. İran ve Malezya için özel olarak hazırlanan belgede, söz konusu eşyanın  iki ülke için de uyum göstermesi bekleniyor. 

Menşe ispat belgesi hazırlanırken, düzenleme şekli de önem arz ediyor. Menşe ispat belgesi düzenlenirken, bu işlem farklı nedenler çerçevesinde farklılık gösterebiliyor. 

Menşe Belgesi Nasıl Alınır? 

Türkiye sınırları içerisinde menşe belgesi almak için, bu belgenin gerekli yerlerden temin edilmesi ve onaylanması gerekiyor. Menşe belgesi formu, ilgili ticaret ve sanayi odalarından temin edilebiliyor. Firmalar tarafından tanzim edilen menşe belgeleri yine aynı ilgili merciler tarafından onaylanıyor. Menşe belgesinin yetkili merciler tarafından onaylanabilmesi için bazı gerekliliklerin yerine getirilmesi gerekiyor. O sebeple menşe belgesi alınmak istenen ürünün veya eşyanın, Türkiye menşeli olduğunu kanıtlayıcı belgelerin yetkili odalara sunulması önem arz ediyor. Menşe belgesi almak isteyen ülkeler için, gerekli menşe kuralları uygulanıyor. Uygulanan menşe kuralları, tercihli veya tercihsiz olmak üzere ikiye ayrıldığı için, belgelerin düzenlenmesinde farklı gereklilikler veya belgeler aranabiliyor. 

Örneğin, ülkelerin ulusal mevzuatında bulunan menşe kuralları esas alınacaksa, dış ticarete konu olan ürün ürün, iki ülke arasında ticarete dayalı bir anlaşmanın bulunmaması gerekiyor. İki ülke arasında ticarete dayalı bir anlaşma yoksa, ancak o şekilde ülke mevzuatlarında yer alan menşe kuralları geçerlilik kazanıyor. Bu gibi bir durumda, menşe kavramına, tercihli olmayan menşe deniliyor. Tercihli olmayan menşe ibaresini kazanan eşyalar, menşe şahadetnamesi ile belgeleniyor. Menşe şahadetnamesi, menşe ülkenin yetkili mercileri tarafından özel olarak düzenleniyor. 

Bahsi geçen durumda menşe şahadetnamesinde yer alması zorunlu olan mevzuatlar aşağıdaki gibi listelenebilir;

1. Eşyayı gönderen ülke, şahıs, kurum veya kuruluşun adı ve soyadı bilgileri, 
2. Belgede bahsi geçen ürün veya eşyanın Türkiye’de ulaşacağı şahıs, kurum veya kuruluşun adı ve soyadı bilgileri,
3. Kapların marka, numara ve sayılarının nizami ve detaylı şekilde bildirilmesi, 
4. Eşya veya ürünün, cinsi, net ve brüt ağırlığı gibi bilgilerin belirtilmesi.
5. Eşya veya ürünün kıymeti ve hangi yolla yollanacağına dair gönderim şeklinin belirtilmesi, 
6. Menşe Şahadetnamesini veren yetkili makamın, onayladığına dair, imza ve mührü, 
7. Son olarak ise, eşya o ülkede bir değişiklik gördüyse, gördüğü değişikliğin detaylı tanımı ile ürüne uygulanan değişikliklerden ötürü gönderici ülke menşeli olarak adledilmiş ise, bu konu ile ilgili detaylı bir açıklama. 

Yukarıda bahsi geçen tüm bilgilerin iletilmemesi durumunda, ürün ile alakalı ciddi şüphe uyandıran hususlar yaşanabiliyor. Bu hususlarda, gönderici ülkeden, kanıt talep edilebiliyor. 

Menşe Kuralı Nedir?

“Menşe kuralı nedir?” sorusu; ‘’Eşya veya ürünün menşeinin tespit edilebilmesi amacıyla kullanılan belirleyici ve detaylı hükümlere verilen ad.’’ şeklinde yanıt buluyor. Menşe kuralı iki alt başlık altında incelenebiliyor. 

Tercihli Menşe Kuralları

Tercihli menşe kuralı, Bakanlar Kurulu Kararı ile belirleniyor. Türkiye, bazı ülke veya ülke grupları ile anlaşma halinde bulunuyor. Yapılan bu anlaşmalar, bahsi geçen ürün veya eşyalar için tercihli bir tarife uygulamasını gerektiriyor. Karşılıklı Taviz Verilmesi Esasına dayanan tercihli menşeye ilişkin önemli düzenlemeler aşağıdaki gibidir;

• Serbest Ticaret Anlaşmaları Kapsamında Ticaret 
• Avrupa Birliği ile Tarım Ürünleri Ticareti 
• Avrupa Birliği ile AKÇT Ürünleri Ticareti 
• Tek Taraflı Taviz Verilmesi Esasına Dayananlar 
• Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi    

Tercihli Olmayan Menşe Kuralları

Tercihli olmayan menşe kuralları, tercihsiz menşe kuralları olarak da biliniyor. Tercihsiz menşe kuralları, menşe sapmasının önlenmesi adına büyük önem teşkil ediyor. Eşya veya ürün ithalat veya ihracatçısı olan ülkeler arasında önceden yapılmış bir anlaşma yok ise, menşei ülkelerin şahsi mevzuatlarında bulunan kurallar göz önünde bulundurularak belirleniyor. Bu duruma; eşyanın tercihli olmayan menşei deniliyor. Türkiye’de tercihli olmayan menşeinin belirlenmesinde geçerli olan kuralları bulunuyor. Bu kurallar gümrük mevzuatı esas alınarak belirleniyor. 

Menşe Belgesi Örneği 

Menşe belgesi için pek çok örnek bulunuyor. Menşe belgesi üzerinde yer alan bilgiler, gönderici ülke, alıcı ülke, ürün veya eşya özellikleri gibi kavramlar dahilinde farklılık gösterebiliyor.